02.11.2016 12:05

Historia Żydów, którzy zamieszkiwali Ostrów

GALERIA

Przez niemal dwa stulecia społeczność żydowska była tą częścią społeczności Ostrowa, która wywierała znaczący wpływ na życie miasta w sferze gospodarczej, politycznej i kulturalnej.

Pierwsze wzmianki o Żydach w Ostrowie pochodzą jeszcze sprzed 1724 roku, kiedy to Jan Jerzy Przebendowski wydał stosowny przywilej określający warunki osadnictwa Żydów w mieście. Na mocy tego przywileju 12 rodzinom żydowskim wolno było w Ostrowie mieszkać oraz prowadzić handel. Wyznaczono dla nich odrębną strefę miejską, na terenie której mogli wybudować swoje domy, synagogę oraz cmentarz. Obok synagogi wzniesiono także drugi budynek, który początkowo mieścił niewielki szpital, a później stał się domem rabina. W 1740 r. zamieszkiwało tu 79 Żydów. W 1770 r. zamieszkiwali w 23 domach. W 1779 r. liczba Żydów wzrosła do 158. Byli to kupcy, krawcy, kuśnierze, a także dwaj lekarze. Przebendowski dbał o zgodne życie Polaków, Niemców i Żydów.

Po zajęciu Ostrowa przez Prusaków w wyniku II rozbioru Polski, pierwszy pruski spis ludności wykazał w 1794 r. 381 Żydów na 2541 mieszkańców. Najliczniejszą grupą zawodową byli krawcy. W okresie Księstwa Warszawskiego Ostrów zamieszkiwało ponad 30 rodzin żydowskich (w 1803-37, a w 1815-39). Po ponownym przyłączeniu do Prus gmina żydowska w Ostrowie liczyła 40 rodzin. Liczba ta szybko wzrastała. W 1833 r. ilość Żydów zamieszkujących Ostrów urosła do 1205 osób. Byli to przede wszystkim kupcy, handlarze oraz rzemieślnicy. Przejściowo liczba Żydów ostrowskich zmalała w 1848 roku. Spora ich liczba opuściła miasto podczas walk polsko-niemieckich okresu Wiosny Ludów. Później systematycznie będzie wzrastać, aż w 1861 r. osiągnie największą liczbę-1919 osób. Wykształcenie średnie Żydzi ostrowscy uzyskiwali w Królewskim Katolickim Gimnazjum w Ostrowie.

Na przełomie XIX i XX w. ludność żydowska posiadała swoich przedstawicieli we władzach miasta. Członkami magistratu byli: Jakob Krauskopf i Salo Josephi. W radzie miejskiej zasiadali natomiast: radca sądowy Voss (przewodniczący rady miejskiej) oraz R. Goldschmidt, Nathan Friedländer, David Goldstein, Heimann Krauskopf, Simon Spiro i Max Spiro.

Po zakończeniu I wojny światowej większość Żydów ostrowskich wyjechała do Niemiec, głównie do dużych miast (Wrocław i Berlin). Niektórzy z nich udzielali się tam w organizacji Verein Heimattreuer Ostrowoer („Stowarzyszenie Wiernych Rodzinnym Stronom Ostrowiaków”). Organizacja ta zrzeszała Niemców oraz Żydów zamieszkałych dawniej w Ostrowie. Wydawano m. in. czasopismo „Ostrowoer Heimat-Zeitung”.

W Ostrowie w okresie międzywojennym pozostało zaledwie kilkudziesięciu Żydów, którzy nie posiadali już stałego rabina. Zajmowali się oni drobnym handlem i rzemiosłem. Zamieszkiwali tradycyjnie ul. Raszkowską (przy której usytuowana jest synagoga) oraz tzw. Zielony Rynek (dawna ul. Żydowska oraz Targ Bydlęcy). W 1930 r. gmina żydowska składała się z 51 osób. Jej członkami (samodzielnymi, pełnoletnimi mężczyznami) byli: Arnold Tisch, Juliusz Bober, Dawid Bober, Jakob Beres, Abraham Berenstein, Beno Wollheim, Maksymilian Michlowitz, Heiman Tuch i Jakob Tapper. Ponadto członkami gminy pełnoletnimi, lecz niesamodzielnymi byli: Izak Berenstein, Leonard Berenstein, Maks Berenstein, Maurycy Tuch, Samuel Tuch i Abraham Goldstein.

Niewielka społeczność żydowska w Ostrowie podzieliła los większości Żydów skazanych na zagładę przez okupanta niemieckiego. Unicestwiono ostrowskie kirkuty, których macewy posłużyły za podmurówkę parku założonego w miejscu dawnej dzielnicy żydowskiej, cudem ocalała synagoga.