| Źródło: wikipedia.org, archiwum, Donata Dominik-Stawicka
Ostrowska droga do niepodległości
Dzień Niepodległości to święto państwowe w Polsce obchodzone corocznie 11 listopada dla upamiętnienia odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918, po 123 latach zaborów (1795–1918). Święto zostało ustanowione ustawą z 23 kwietnia 1937, zniesione ustawą Krajowej Rady Narodowej 22 lipca 1945, przywrócono je ustawą w okresie transformacji systemowej w 1989. Jest dniem wolnym od pracy.
Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym. Wybór 11 listopada uzasadnić można zbiegiem wydarzeń w Polsce z zakończeniem I wojny światowej dzięki zawarciu rozejmu w Compiègne 11 listopada 1918, pieczętującego ostateczną klęskę Niemiec. Dzień wcześniej przybył do Warszawy Józef Piłsudski. W tych dwóch dniach, 10 i 11 listopada 1918, naród polski uświadomił sobie w pełni odzyskanie niepodległości, a nastrój głębokiego wzruszenia i entuzjazmu ogarnął kraj.
Najlepiej nastrój w narodzie oddają słowa Jędrzeja Moraczewskiego:
" Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony. Nie ma „ich”. Wolność! Niepodległość! Zjednoczenie! Własne państwo! Na zawsze! Chaos? To nic. Będzie dobrze. Wszystko będzie, bo jesteśmy wolni od pijawek, złodziei, rabusiów, od czapki z bączkiem, będziemy sami sobą rządzili. (...) Cztery pokolenia nadaremno na tę chwilę czekały, piąte doczekało. (...)
Na czele państwa Polskiego stanął Józef Piłsudski:
Lata 1914-1918, czasy I Wojny Światowej na ziemi ostrowskiej.
Przygraniczne położenie powodowało, że ostrowski garnizon odgrywał znaczącą rolę podczas I wojny światowej. Przez miasto kilkakrotnie przechodziły pochody wojsk: rosyjskich i pruskich. Pomimo tego samo miasto nie poniosło większych strat. Inaczej niż w Kaliszu, który w dniach 7-22 sierpnia 1914 roku został prawie całkowicie zniszczony na skutek działań wojsk pruskich (w tym także z garnizonu ostrowskiego), a na tamtejszym Wzgórzu Wiatracznym dokonano mordu na 80 cywilach (800 zatrzymanych mężczyzn). 5 kompania 155 pułku piechoty (dowódcą pułkownik von Heise-Rothenburg) z Ostrowa wkroczyła do Kalisza już 2 sierpnia. Wkrótce na czele pozostałych kompanii wkroczył też mjr Preusker, którego obarcza się odpowiedzialnością za ten atak.
Republika Ostrowska
Republika Ostrowska zwana także Rzeczpospolitą Ostrowską (10-26 listopada 1918) to wystąpienie Polaków w Ostrowie Wielkopolskim przeciwko władzy pruskiej, na miesiąc przed wybuchem powstania wielkopolskiego. Efektem wystąpienia był m.in. szereg ustępstw na rzecz Polaków na terenie powiatu ostrowskiego. Na miesiąc przed wybuchem powstania wielkopolskiego sformowano w Ostrowie pierwsze polskie oddziały („I Pułk Piechoty Polskiej”). 10 XI 1918 roku ogłoszono niezależność Ostrowa od władzy pruskiej, a następnie włączenie tego terenu do wolnej Rzeczypospolitej. Strona polska poleciła (pod naciskiem Prus) rozwiązać oddziały (21 XI 1918). Część żołnierzy została potem włączona w struktury stacjonującego w Szczypiornie kaliskiego Batalionu Pogranicznego, który wkrótce po wybuchu powstania wkroczył do miasta. O wydarzeniach związanych z Republiką Ostrowską opowiadają serial „Republika Ostrowska” (1986) oraz film pełnometrażowy (1988) „Republika Nadziei”. Na pamiątkę tamtych wydarzeń Święto Miasta Ostrowa obchodzone jest 10 listopada. Ostateczne wyzwolenie nastąpiło 31 grudnia 1918 roku.
11 listopada 1918 roku Dowództwo sztabu wojskowego Ziemi Kaliskiej przejęło władzę w mieście od komendanta garnizonu niemieckiego gen. von Sontaga, na ulicach miasta rozpoczęto rozbrajanie oddziałów niemieckich.
Przebieg wydarzeń:
Już we wrześniu Polacy powołali tajny Komitet Obywatelski, przygotowujący się do przejęcia władzy w mieście. Klęska Niemiec w I wojnie światowej, a zwłaszcza rewolucja w Berlinie 9 listopada 1918 rozpoczęły proces odzyskiwania niepodległości w Wielkopolsce. Informacje o abdykacji cesarza Wilhelma II oraz o tworzeniu przez socjalistów rad robotniczych i żołnierskich dotarły do jednostki batalionu zapasowego 155. pułku piechoty w Ostrowie jeszcze tego samego dnia i 9 listopada 1918 w obliczu wiadomości o rewolucji w Niemczech powołano Radę Żołnierską, w której skład wchodził tylko jeden Polak.
Dom Katolicki
Jednak następnego dnia po południu niemieccy żołnierze garnizonu ostrowskiego utworzyli Radę Żołnierską (Der Soldatenrat der Garnison Ostrowo) bez udziału Polaków. Na jej czele stanęli: st. szer. Fricke i rezerwista Klemz. W odpowiedzi na to, przedstawiciele żołnierzy-Polaków zwołali wiec w ostrowskim Domu Katolickim. W trakcie manifestacji utworzono Komitet Ludowy (z przewodniczącymi: adwokatem Michałem Lange i hrabią Bogdanem Szembekiem z Wysocka Wielkiego) oraz Towarzystwo Młodzieży „Pogotowie Służby i Łączności”, a zgromadzeni uchwalili następującą rezolucję:
(...) żołnierze, obywatele i młodzież polska żądają uroczyście wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski Ludowej z wolnym przystępem do morza w granicach sprzed pierwszego rozbioru i przyrzekają w jej obronie dać życie i mienie.
Do Niemców, zebranych w Miejskiej Strzelnicy, wystosowano oświadczenie następującej treści:
Ponad tysiąc żołnierzy i obywateli wszystkich stanów ustaliło dzisiaj jednomyślnie, że w myśl uznanego przez wszystkie walczące narody planu Wilsona, jest miasto i powiat Ostrów polskim terytorium, które należy do Państwa Polskiego. Odnosimy się z sympatią do ruchu wolnościowego naszych niemieckich współobywateli. Aż do ostatecznego przejęcia władzy przez Polską Republikę Ludową uważa polski Komitet, że jest jedyną prawowitą władzą (...).
Komitet Ludowy kierowany przez Michała Langego przeprowadził rozmowy z niemiecką Radą Żołnierską, w rezultacie których żołnierze-Polacy opuścili jednostkę i w dniach 10-11 listopada utworzyli pierwszy polski pułk piechoty. Dało to początek polityce faktów dokonanych: ochotników werbowano od 11 listopada „na żołd 1. pułku piechoty”, 12 listopada wymuszono na żołnierzach niemieckich przekazanie tzw. starych koszar Moltkego (przy ulicy Zduńskiej, obecnie Wolności) i uzbrojenia w postaci 500 karabinów, 50 skrzyń amunicji, dwóch karabinów maszynowych oraz dwóch samochodów ciężarowych, koszary przemianowano na im. Józefa Piłsudskiego, obsadzono gmachy urzędowe. W dniach 10-11 listopada do niemieckich urzędów i władz wprowadzono polskich kontrolerów z prawem kontrasygnaty, Stefana Rowińskiego i Wojciecha Lipskiego. Żołnierzy 1. pułku piechoty polskiej (początkowo pod dowództwem Mariana Modrzejewskiego, które 5 listopada przekazano Marianowi Nerskiemu, a 16 listopada wracającemu z frontu ppor. Władysławowi Wawrzyniakowi), zaprzysiężono 13 listopada. O powstaniu Republiki Ostrowskiej doniosła berlińska prasa, która uznała ten krok za akt separatystyczny.
19 listopada utworzono polsko-niemiecką Komendę Placu (Platzkommendantur), która miała dbać o spokój w mieście; jej członkami zostali na zasadzie parytetu: Wuttke, Rungius, Dobrzycki oraz Aleksander Dubiski. Na wspólnym posiedzeniu 21 listopada 1918 w obecności przedstawicieli polskiej i niemieckiej ludności cywilnej oraz dwóch wysłanników poznańskiej Rady Robotników i Żołnierzy, pod naciskiem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu (która uznała, w obawie przed zbrojną reakcją Niemiec, że wypadki w Ostrowie i faktyczne przejście dużej części władzy w ręce polskie są przedwczesne), obie ostrowskie rady żołnierskie, polską i niemiecką, połączono w jedną. Każda strona miała zagwarantowane 4 miejsca. W spotkaniu udział wzięli m.in. hr. Bogdan Szembek, lekarze Szulczewski i Aleksander Dubiski, dentysta Świtała, ppor. rez. Marian von Nerski, i niechętny Polakom Rudolf Fatken, naczelnik odcinka drogowego kolei, pastor Schmidt, Schulz z Landsturmu, sierż. Nerger, rezerwista Klemz i st. szer. Riedel. Na mocy zawartej wówczas umowy, która weszła w życie 25 listopada 1918 roku o godzinie 8.00, Rada miała sprawować władzę na obszarze powiatów: ostrowskiego, odolanowskiego, ostrzeszowskiego i kępińskiego. 23 listopada ukazała się wspólna, dwujęzyczna odezwa Rady Żołnierzy, polskiej Powiatowej Rady Ludowej oraz Komendy Placu, powołująca do życia Straż Obywatelską, której celem było utrzymanie spokoju i porządku w powiecie oraz zapobieganie wykroczeniom ze strony powracających do Ostrowa jeńców. Odezwa głosiła:
Kto by zakłócał spokój lub do gwałtów podburzał, winien być bez względu na narodowość aresztowany i odstawiony Radzie Żołnierzy w Ostrowie.
Szefem Straży na powiat został Bogdan Szembek. Straż podzielona została na cztery obwody komisarskie, na czele których stali:
w obwodzie ostrowskim północnym Mierzyński z Karsek,
w obwodzie ostrowskim południowym Ignacy Michalak z Przygodzic,
w obwodzie sieroszewickim Zdzisław Daszkiewicz z Raduchowa,
w obwodzie skalmierzyckim Tadeusz Brodowski ze Strzegowy.
W każdej miejscowości ustanowiono mężów zaufania, wybierających od jednego do czterech strażników, którzy mieli zadanie zapewnienia bezpieczeństwa obok dotychczas istniejących urzędów policyjnych.
26 listopada rozwiązano polski oddział wojskowy, a na żądanie Niemców koszary opuścili żołnierze nienależący do ostrowskiego garnizonu lub zapasowego batalionu 155. pułku piechoty. Strona polska zobowiązana była do sporządzenia imiennych list zwalnianych żołnierzy, głównie Polaków, którzy mieli też oddać broń.
Napisz komentarz
Komentujesz jako: Gość Facebook Zaloguj