Najcenniejszy skarb naszego regionu

Gaz ziemny, który wydobywany jest przez PGNiG w naszym regionie należy do gazów zaazotowanych, czyli takich, że obok podstawowego składnika tj. metanu zawiera nawet kilkadziesiąt procent niepalnego, a więc niepotrzebnego na ogół azotu.
Mimo, że istnieją lokalne sieci, gdzie odbiorcy są przystosowani do zużycia gazu zaazotowanego to jednak zarówno na polskim, europejskim jak i światowym standardzie znajduje się gaz wysokometanowy, który zawiera raptem tylko kilka procent składników niepalnych. Dlatego też większość gazu zaatowanego, przed wysłaniem go do odbiorców jest z azotu oczyszczana - w naszym regionie taka odazotownia znajduje się w pobliskim Odolanowie. Przy okazji usuwane są domieszki dwutlenku węgla. wody, siarkowodory i rtęci. W latach 60, kiedy zaczynano dopiero eksploatację złóż gazu na Niżu Polskim okazało się, że gaz ten posiada nawet dziesiąte części procenta helu, który jest prawdziwym skarbem dla naszego regionu.

Ten szlachetny gaz odkryto w XIX wieku poza Ziemią podczas obserwacji zaćmień słońca, w koronie słonecznej zauważono niezwykłe linie widmowe, które należały do nieznanego wtedy pierwiastka, nazwanego od tamtej pory helem od greckiego boga słońca - Heliosa. Przez kilka wieków uważano, że Hel występuje jedynie w gwiazdach i dopiero w 1904 roku po raz pierwszy zauważono obecność helu na naszej planecie, a konkretnie w mieszaninie gazowej wydobywającej się z otwory wierconego pod Dexter w Stanach Zjednoczonych w stanie Kansasa.

Nasz kraj jest jednym z 6 krajów - producentów helu na świecie. Od kilku lat roczna produkcja utrzymuje się na poziomie 3 milionów metrów sześciennych.

Chociaż we wszechświecie jest drugim pierwiastkiem po wodorze, to na naszej planecie jego zasoby są ograniczone i nieodnawialne - tłumaczy dyrektor techniczny oddziału PGNiG w Odolanowie Katarzyna Chołast.

W atmosferze trafia się tylko jedna cząsteczka helu na miliard innych, a w wodzie na trylion. Wychodzi więc na to, że złoża gazu ziemnego to jedyne miejsce, gdzie hel może się koncentrować w stężeniu opłacalnym dla jego odzysku, a w polski gazach zaazotowanych jego ilość jest odpowiednia - od 0,1 do 0,4%.

W Odolanowie już w latach 70 uruchomiona została pierwsza na świecie poza terytorium USA instalacja służąca do oczyszczania i skraplania helu. Do Odolanowa trafia z okolicznych złóż ponad 1 miliard metrów sześciennych gazu zaazotowanego rocznie. Z gazu po jego wydobyciu oddziela się wodę i kondensaty, czyli mieszaniny węglowodorów. Z gazu, który przesyłany jest do odazotowni takiej jak w Odolanowie, usuwane sa kolejne składniki. Dwutlenek węgla usuwany jest za pomocą mokrej absorpcji aminowej, wilgoci pozbywają się w adsorberach ze złożem sit molekularnych, a węglowodory ciężki w adsorberach z węglem aktywnym.

Oprócz Odolanowa prace odzyskowe helu prowadzone są też w instalacji odazotowania w Grodzisku Wielkopolskim i na instalacji membranowej przy kopalni Kościan-Brońsko. Jednak to właśnie w Odolanowie dochodzi do ostatecznego doczyszczenia i skroplenia całego odzyskanego helu.

Zastosowanie helu: 

- Hel w postaci ciekłej jest używany do chłodzenia tam, gdzie potrzebne są ekstremalnie niskie temperatury, ze względu na jego bardzo niską temperaturę wrzenia. Stosuje się go m.in. do chłodzenia nadprzewodników.
- Jako najlżejszy gaz bezpieczny (niepalny) był stosowany do wypełniania statków powietrznych lżejszych od powietrza, czyli aerostatów (balony, sterowce). Obecnie ze względu na wysokie koszty jego pozyskania, zamiast helu stosuje się w aerostatach najczęściej ogrzane powietrze.
- Ze względu na niską rozpuszczalność w osoczu krwi, używany jest jako składnik mieszanki do oddychania w głębokim nurkowaniu
- Hel jest używany jako gaz napędowy w balonach do kontrapulsacji wewnątrzaortalnej (cewnik zakończony balonem wprowadzany jest do aorty najczęściej przez tętnicę udową, napełnianie i opróżnianie balonu gazem zgodnie z rytmem serca wspomaga niewydolne krążenie)
- Hel w mieszaninie z tlenem może być używany do wentylacji mechanicznej pacjentów z ciężką obturacją oskrzeli. Hel ma znacznie mniejszą gęstość niż azot. Zastąpienie azotu helem obniża liczbę Reynoldsa i zmienia charakter przepływu gazów w drogach oddechowych z turbulentnego na laminarny co istotnie obniża opory przepływu. Metoda ma charakter eksperymentalny i nie została wdrożona do powszechnej praktyki klinicznej.
- Hel dostarczony do płuc powoduje zmianę wysokości głosu – dzieje się tak, ponieważ częstość drgań strun głosowych w komorze rezonansowej, jaką jest krtań, ściśle zależy od gęstości ośrodka, w którym te drgania zachodzą (prędkość dźwięku w helu jest ok. 3 razy większa niż w powietrzu). Przeciwny efekt ma wdychanie ksenonu