Na ratuszu w Raszkowie czas pokazuje zegar słoneczny (foto)

Stało się to kilka tysięcy lat temu, niezależnie w wielu miejscach. Przyjmuje się, że gnomon najwcześniej wynaleziono w Mezopotamii i Egipcie, co zapoczątkowało świadome obserwacje astronomiczne. Słoneczny zegar na ścianie budynku ratusza w Raszkowie wpisuje się w trwającą kilka tysięcy lat tradycję mierzenia czasu za pomocą Słońca. Tego typu czasomierze napędzane są ruchem Ziemi wokół Słońca, który jest przyczyną wszystkich naturalnych cykli życia na naszej planecie. Stanowi on podstawę ludzkiej aktywności oraz wzorzec czasu urzędowego, stosowanego w życiu codziennym. Zegar został zaprojektowany dla współrzędnych geograficznych miejsca jego instalacji oraz dla azymutu ściany ustawionej pod kątem 18,1° do kierunku południowego.

Gnomon (wskazówka zegara) jest pochylony względem poziomu pod kątem szerokości geograficznej ściany budynku Ratusza, na której zegar jest zainstalowany, czyli 51° 43’ 05”. Pręt gnomonu jest zatem równoległy do osi obrotu kuli ziemskiej, a więc jego przedłużenie wskazują na niebie punkt, wokół którego pozornie obraca się całe niebo, wraz ze Słońcem. Punkt ten znajduje się na niebie w pobliżu Gwiazdy Polarnej.

Kalendarz słoneczny (nodus)

Kulka na pochyłym pręcie gnomonu, zwana nodusem, pozwala na przybliżone odczytanie daty obserwacji. Na tarczy zegara umieszczono 7 hiperbol, z czego jedna przyjmuje szczególną postać odcinka linii prostej. Cień nodusa porusza się po tych hiperbolach 12 razy w ciągu roku, w dniach wstępowania Słońca w kolejne znaki Zodiaku, którymi linie zostały oznaczone. W czasie letniego i zimowego przesilenia, kiedy Słońce wstępuje w znak Raka lub Koziorożca, nodus porusza się wzdłuż dwóch skrajnych hiperbol, natomiast po środkowym odcinku linii prostej porusza się dwa razy w roku, w czasie równonocy wiosennej i jesiennej, przypadających odpowiednio około 21 marca i 23 września. Klasyczne zegary słoneczne cyklicznie spóźniają się lub spieszą w stosunku do czasu jakiego używamy w życiu codziennym. Słońce bowiem w różnych porach roku nie tylko zmienia swoją wysokość nad horyzontem, ale także zbacza w lewo lub prawo od średniej swojej pozycji, która jest podstawą współczesnego pomiaru czasu. Jednym z powodów takiego zachowania Słońca jest kształt orbity ziemskiej. Ziemia bowiem porusza się wokół Słońca po elipsie. Gdy jest najbliżej naszej centralnej gwiazdy, jej prędkość na orbicie jest największa, natomiast gdy przebywa najdalej od Słońca, jej prędkość na orbicie jest najmniejsza. Te zmiany prędkości obiegu naszej planety wokół dziennej gwiazdy sprawiają, że czas odmierzany przez Słońce nie płynie jednostajnie, lecz okresowo przyspiesza lub zwalnia. Na przykład w dniu 20 września Słońce spieszy się o 6 i pół minuty, a zatem i zegar słoneczny wskazuje czas o tyle wcześniejszy niż jednostajny czas urzędowy, jakim posługujemy się w życiu codziennym. Przyspieszanie będzie narastało aż do początku listopada, gdy wyniesie ponad 16 minut, po czym zegar zacznie spieszyć się coraz mniej, aby w Boże Narodzenie nie spieszyć się w ogóle i wskazywać czas identyczny z czasem urzędowym. Takich dni jest jeszcze 4 w roku: w połowie kwietnia, około 12 czerwca i 1 września. Po Bożym Narodzeniu Słońce zacznie się spóźniać, a więc i nasz zegar wskazywał będzie coraz to późniejszy czas, aż do około 10 lutego, gdy spóźnienie sięgnie prawie kwadransa. Następnie spóźniać się będzie coraz mniej, aż do połowy kwietnia, gdy znowu zegar będzie wskazywał czas zgodny z czasem urzędowym. I ponownie, od połowy kwietnia, zegar znów zacznie się spieszyć. I tak dalej zgodnie z załączonym poniżej wykresem równania czasu, z którego można odczytać poprawki minutowe dla dowolnej daty w ciagu całego roku.

Marek Szymocha

Gnomonik

Trochę historii

W 2018 roku w rozmowie z Panem Burmistrzem Gminy i Miasta Raszków Jackiem Bartczakiem o remoncie ratusza zaproponowałem wykonanie i umieszczenie na południowej ścianie ratusza zegara słonecznego, który będzie odliczal czas mieszkańców Raszkowa przez następne 100 lat. Pan Burmistrz podjął pomysł i poprosił mnie żebym znalazł odpowiedniego wykonawcę. Zlecenie wykonania zegara podjął Pan Marek Szymocha – gnomonik, którego poznałem za posrednictwem forum „gnomonika”.

Cieszę się bardzo, że Rada Urzędu Gminy i Miasta w Raszkowie zaakceptowała projekt i w dniu 18 września 2018 roku zegar został zamontowany na ratuszu.